بهینه‌ سازی مصرف انرژی، امروزه یكی از موضوعاتی است كه كشورها برای صرفه‌ جویی در مصرف انرژی و كاهش هزینه‌های مالی آن را در اولویت كارهای خود قرار داده‌اند.در ایران نیز ظرف چند سال گذشته به این مقوله بیشتر از گذشته توجه شده است.مهندسی ساختمان یكی از عوامل تاثیرگذار در مصرف انرژی است و وسایل گرمایشی و سرمایشی در ساختمان‌ها هم كه عامل مصرف یا تامین‌ كننده انرژی هستند، در این میان بسیار مهم تلقی می‌شوند.به چند راهكار ساده كاملا قابل اجرا برای بهینه كردن مصرف انرژی در یك ساختمان توجه فرمایید:

اتاق‌هایی كه كاربرد همانند دارند را كنار هم قرار دهید و اتاق‌هایی را كه كاربرد خاص دارند از بقیه اتاق‌ها جدا كنید.

این كار به شما كمك می‌كند تا فقط اتاق‌هایی را گرم كنید كه در آنها زندگی می‌كنید، مثلا نباید از فضایی كه بین اتاق‌های خواب قرار گرفته به عنوان انباری استفاده كرد چون در این صورت مجبور خواهید بود، این انباری را نیز مانند اتاق‌های خواب گرم كنید و این یعنی مصرف سوخت بیشتر، هزینه‌های بالاتر و آلودگی بیشتر محیط زیست.

اگر با بازسازی توانستید مصرف انرژی را در قسمتی از ساختمان بهینه كنید، این قسمت را با در یا پرده از قسمت‌های قدیمی ساختمان جدا كنید. در این كار باید كمی سلیقه به خرج داد تا زیبایی ساختمان حفظ شود.

بخش‌هایی از ساختمان را كه نیاز به آب دارند تا جایی كه می‌توانید نزدیك هم قرار دهید. این قسمت‌ها عبارتند از آشپزخانه، دستشویی و حمام. با این كارطول لوله‌های آب كم می‌شود و درنتیجه حرارت كمتری از لوله‌های آب گرم به هدر می‌رود. سقف را تا ارتفاع 7/2متر پایین بیاورید.

اگر انجام این كار در تمام قسمت‌های ساختمان امكان‌پذیرنبود، می‌توانید فقط سقف بعضی قسمت‌ها را پایین بیاورید. برای این كار می‌توانید از سقف‌های كاذب نیز استفاده كنید. بالا بودن سقف باعث افزایش تلفات حرارتی می‌شود.

از طرفی بیشتر حرارت تولید شده توسط بخاری یا شوفاژ زیر سقف جمع می‌شود و قسمت پایین اتاق، گرم نمی‌شود.

یعنی هم مصرف سوخت بالا می‌رود و هم آسایش ساكنان تامین نمی‌شود. در اتاق‌هایی كه امكان كاهش ارتفاع سقف به 7/2 متر وجود ندارد، نصب یك پنكه سقفی كمك بسیار زیادی به گرم كردن خانه می‌كند. بر خلاف تصور عموم، روشن كردن پنكه در زمستان با دور كم نه تنها خانه را سرد نمی‌كند، بلكه با راندن هوای گرم جمع شده در زیر سقف به پایین، دمای اتاق را یكنواخت می‌كند و از تلفات حرارت می‌كاهد.

در صورتی كه امكان نصب پنكه سقفی وجود نداشته باشد می‌توان به جای آن از پنكه‌های رومیزی استفاده كرد. برای گرفتن نتیجه مطلوب باید جهت وزش باد را به طرف بالا تنظیم كرد.

در ساختمان‌های چند طبقه نباید راه‌پله‌ها را در فضاهایی كه نیاز به گرمایش دارند قرار داد زیرا در این صورت هوای گرم از مسیر راه پله بالا رفته و هدر می‌رود. قسمت راه پله باید به وسیله یك در از محیط زندگی جدا شود. رعایت این نكات سبب می‌شود جریان حرارت در خانه تحت كنترل درآید و حرارت كمتری به هدر رود.

مصالح ساختمانی
استفاده از مصالح ساختمانی مناسب تاثیر فراوانی بر كاهش مصرف انرژی در ساختمان دارد. استفاده از مصالح سنگین كه ظرفیت حرارتی بالا دارند، مانند بتن و آجر باعث می‌شود پایداری حرارتی خانه افزایش یابد.

یعنی با تغییر دمای هوای بیرون، ‌هوای داخل زیاد سرد یا گرم نمی‌شود.این ویژگی به خصوص در اتاق‌های جنوبی، تاثیر بسیار زیادی در كاهش مصرف انرژی و افزایش آسایش ساكنان دارد.

بنابراین هنگام بازسازی خانه خود تا جایی كه امكان دارد از مصالح سنگین مانند آجر و بلوك‌های سیمانی استفاده كنید و از نصب دیوارهای سبك چوبی یا قطعات پیش ساخته سبك (به جز عایق‌های حرارتی) پرهیز كنید.دیوارهای خارجی را می‌توان از آجرهای حفره‌دار ساخت تا ظرفیت حرارتی ساختمان بالا رود. اما بهتر است بر روی این دیوار یا در میان آن از عایق‌های مناسب استفاده كرد تا كارآیی آن افزایش یابد.

اندازه و جای قرارگیری پنجره‌ها
پنجره‌ها در مقایسه با دیگر اجزای ساختمان حرارت را بیشتر از خود عبور می‌دهند. از این رو در زمستان مقدار زیادی حرارت می‌تواند از آنها هدر رود و درتابستان نیز می‌تواند مانند یك منبع حرارت عمل كرده و خنك كردن ساختمان را مشكل نماید. از این رو اندازه مناسب و جهت صحیح قرارگیری آنها نقش بسیار مهمی در كاهش مصرف انرژی یك ساختمان دارد.

تا جایی كه امكان دارد پنجره‌ها را در سمت جنوب ساختمان نصب كنید و از قرار دادن هرگونه مانع، مانند درخت یا حصارهای بلند،‌ بر سر راه ورود نور و گرمای خورشید خودداری كنید.

پنجره‌های غربی را تا حد امكان كم كنید یا اصلا آنها را حذف كنید.

وجود این پنجره‌ها سبب گرم شدن خانه در بعدازظهر روزهای تابستان می‌شود. پنجره‌های شرقی اگرچه در صبح زمستان سبب گرم شدن خانه می‌شوند، اما در تابستان می‌توانند مشكل‌ساز شوند. از این رو باید تمهیداتی برای پوشاندن آنها در فصل تابستان اندیشیده شود. روی هم رفته بهتر است اندازه این پنجره‌ها نیز تا حد امكان كم شود.

پنجره‌های سمت شمال ساختمان باید تا جایی كه می‌شود كوچك در نظر گرفته شود زیرا خورشید از سمت شمال تابشی ندارد و نصب این پنجره‌ها تنها باعث می‌شود حرارت بیشتری هدر رود.

برای خنك كردن ساختمان در فصل تابستان بهترین راه این است كه به هوای بیرون اجازه دهیم در مواقع لازم آزادانه در كل ساختمان حركت كند. به این ترتیب در روزهایی كه هوای بیرون خنكتر از هوای داخل ساختمان است، می‌توان بدون نیاز به كولر یا دیگر دستگاه‌های خنك كننده، ساختمان را خنك كرد. بهتر است از پنجره‌هایی استفاده كنید كه بتوانند به مقدار زیاد باز شوند.

عایق‌كاری
براساس مقررات ملی ساختمان، شما باید ساختمان خود را عایق‌كاری كنید تا ضریب انتقال حرارت آن از حد معینی بیشتر نباشد. مقدار عایق مورد نیاز در مناطق مختلف متفاوت است، لذا بهتر است برای تعیین مقدار عایق مورد نیاز و نصب آن از یك مشاور كمك بگیرید.

حفاظت‌ پنجره‌ها
تلفات حرارتی پنجره‌ها در زمستان حدود 25درصد از كل تلفات حرارتی ساختمان است. برای كاهش این تلفات می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:

– نصب پرده‌های چین دار و كاملا اندازه و پر كردن فاصله بالای میله پرده.

– نصب پرده‌های كرباسی یا پرده پارسیانا در بیرون پنجره.

– نصب پنجره‌های دو جداره در جاهایی كه استفاده از پرده ممكن نیست یا جاهایی كه پنجره‌های بزرگ وجود دارد.

در تابستان حدود 35درصد از كل گرما از طریق پنجره‌ها وارد ساختمان می‌شود. برای كاهش این تلفات می‌توان كارهای زیر را انجام داد:

– بر روی پنجره‌های جنوبی می‌توان سایبان، حصیر یا پوشش‌های كدر قرار داد و جلوی ورود گرمای خورشید را گرفت.

پنجره‌های شرقی و غربی را می‌توان از بیرون با حصیر، پرده یا پوشش‌های كدر كنترل كرد.

نورگیرها
نورگیرها نقش مهمی در تامین روشنایی منزل دارند اما اگر خوب محافظت نشوند مقدار زیادی حرارت را در زمستان به هدر می‌دهند و در تابستان نیز باعث ورود حرارت به ساختمان می‌شوند. برای كاستن از اثرات منفی نورگیرها می‌توان این كارها را انجام داد:

– تا جای ممكن از نورگیرهای كوچك‌تر استفاده كنید.

– از شیشه‌های دوجداره یا ضخیم برای كاهش تلفات حرارتی استفاده كنید.

– در جایی كه امكان دارد از سایبان استفاده كنید تا جلوی تابش مستقیم آفتاب گرفته شود.

همچنین می‌توانید از شیشه‌های تیره یا رفلكس استفاده نمایید.

– از نصب نورگیر در اتاق‌های خواب و نشیمن و پذیرایی پرهیز كنید مگر آنكه واقعا به آنها نیاز باشد.

– پنجره نورگیرها را كاملا ببندید.

كاهش نفوذ هوا
در زمستان نفوذ هوای سرد بیرون به داخل ساختمان حدود 25درصد از كل مصرف انرژی ساختمان را سبب می‌شود.

برای كاهش تلفات ناشی از نفوذ هوا می‌توان این كارها را انجام داد:

– گرفتن درز درها و پنجره‌ها به كمك نوارهای درزگیر

– نصب دریچه در دودكش شومینه‌ها و بستن دودكش بخاری‌ها در هنگامی كه از آنها استفاده نمی‌شود.

– نصب فن‌هایی كه دریچه آنها هنگام خاموش بودن به طور خودكار بسته می‌شود.

– بستن دریچه‌های تهویه دیواری یا سقفی كه قبلا در ساختمان‌ها نصب می‌شد.

سیستم گرمایش
انتخاب وسیله مناسب برای گرمایش ساختمان دقت بسیاری نیاز دارد. در این انتخاب عوامل مختلفی چون نوع ساختمان و مصالح به كار رفته، ارتفاع سقف، وضعیت آب و هوایی و سیستم گرمایش موجود موثر هستند.

روشنایی
– بیشترین استفاده را از نور طبیعی ببرید به ویژه از پنجره‌های جنوبی.

– دیوار اتاق‌ها و دیگر قسمت‌های داخل ساختمان را با رنگ‌های روشن رنگ‌آمیزی كنید.

– در قسمت‌هایی از ساختمان كه در آن زندگی می‌كنید از لامپ‌های مهتابی یا كم‌مصرف استفاده كنید.

– از نصب لامپ‌های متعدد داخل سقف پرهیز كنید

زیرا:
–مصرف برق بالا می‌رود.

– نفوذ هوا به داخل ساختمان افزایش می‌یابد.

– تعویض آنها پرهزینه است.

انتخاب مجری
در صورتی كه می‌‌خواهید در بازسازی خانه خود اصول بهینه‌سازی مصرف انرژی را رعایت كنید باید كار بازسازی را به دست كسی بسپارید كه در این زمینه مهارت كافی داشته باشد و دارای دانش بهینه‌سازی باشد. زیرا انجام این كار نیاز به محاسبات دقیق و تجربه فراوان دارد و هر كسی كه چیزی از بنایی بداند حتی اگر تجربه زیادی هم در كار خود داشته باشد نمی‌تواند ادعا كند در بهینه‌سازی مصرف انرژی مهارت دارد.